Tiêm bắp thịt là một trong những kỹ thuật tiêm dành cho các bạn điều dưỡng, chính vì thế các bạn cần nắm được vị trí tiêm bắp, khái niệm tiêp bắp hay những lưu ý khi thực hiện việc tiêm bắp ở bệnh nhân.
Tiêm bắp thịt – những điều cần biết
1. ĐẠI CƯƠNG
– Tiêm bắp thịt là tiêm một lượng thuốc vào trong bắp thịt của bệnh nhân.
– Thuốc phát huy tác dụng nhanh hơn tiêm dưới da.
– Cơ được tưới máu nhiều và luôn luôn co bóp, quá trình hấp thu thuốc tại bắp thịt nhanh hơn ở mô liên kết dưới da. Cảm giác đau tại cơ không nhạy bằng mô dưới da nên có thể tiêm vào bắp thịt những thuốc kích thích mạnh như penicillin, streptomycin, quinin, emetin, huyết thanh chữa bệnh hoặc máu cũng có thể tiêm vào bắp thịt.
1.1. Chỉ định, chống chỉ định
1.1.1. Chỉ định
Có thể tiêm vào bắp thịt nhiều loại dung dịch đẳng trương khác nhau như:
– Ete, quinin.
– Dầu: lâu tan, dễ gây đau.
– Dung dịch keo, muối bạc, muối thủy ngân, kháng sinh, hormon… chậm tan, gây đau nên phải tiêm bắp thịt.
– Về nguyên tắc, tất cả các loại thuốc tiêm được vào mô liên kết dưới da đều có thể tiêm bắp thịt được trừ cafein.
– Một số thuốc không nên hay không được tiêm vào tĩnh mạch mà muốn có hiệu quả nhanh hơn tiêm dưới da.
– Thuốc dễ kích thích khi tiêm dưới da, hấp thu chậm.
– Da nứt nẻ tiêm dưới da không có chỉ định.
1.1.2. Chống chỉ định
Những thuốc gây hoại tử tổ chức: calci clorua, uuabain..
1.2. Dụng cụ
– Bơm tiêm vô khuẩn loại 5ml, 10ml tuỳ theo lượng thuốc tiêm.
– Kim tiêm vô khuẩn dài 40mm – 60mm sắc và nhọn, đường kính 0,7 – 1mm.
– Các dụng cụ cần thiết khác như: cồn 700, cồn iod, kìm Kocher, cốc đựng bông cồn, dao cưa… trong kỹ thuật tiêm thuốc.
Vị trí nào tiêm được bắp thịt
2. VÙNG TIÊM BẮP THỊT
– Vùng cánh tay: cơ delta, cơ tam đầu cánh tay (mặt trước ngoài).
– Vùng đùi: mặt trước ngoài, đoạn 1/3 giữa đùi, vùng tiêm vào cơ tứ đầu đùi là vùng rộng, cơ to và dày ít, mạch máu và dây thần kinh.
– Vùng mông: vùng mông có các mạch máu lớn và thần kinh hông to chạy qua vì vậy cần phải xác định vị trí tiêm thật chính xác để tránh tiêm vào dây thần kinh hông to, gây liệt chân bệnh nhân.
Vùng mông được giới hạn bởi 4 đường:
+ Phía trên: đường nối 2 mào chậu.
+ Phía dưới: nếp lằn mông.
+ Phía trong: rãnh liên mông.
+ Phía ngoài: mép ngoài mông.
Có 2 cách xác định vị trí tiêm mông:
+ Cách 1:
·Chia một bên mông thành 4 phần bằng nhau; tiêm vào phần 1/4 trên ngoài.
·Tiêm vào phần dưới ngoài sẽ vào khớp háng.
·Tiêm vào các phần trong sẽ vào dây thần kinh hông to và vào mạch máu.
+ Cách 2:
·Kẻ một đường thẳng từ gai chậu trước trên đến mỏm xương cụt, chia làm 3 phần bằng nhau, tiêm vào 1/3 trên ngoài đường kẻ này.
·Vùng này có lớp cơ dày, không có dây thần kinh hông to và mạch máu lớn.
Tiêm bắp thì bệnh nhân dùng tư thế nào?
3. TƯ THẾ BỆNH NHÂN
3.1. Tiêm mông
Để bệnh nhân nằm sấp hoặc ngồi trên ghế tựa mặt quay vào lưng ghế, 2 tay ôm lấy lưng ghế, phần mông còn lại lộ ra là vị trí tiêm.
3.2. Tiêm ở đùi
Bệnh nhân nằm ngửa hoặc ngồi trên ghế, duỗi chân thoải mái.
3.3. Tiêm ở cánh tay
Bệnh nhân nằm hoặc ngồi trên ghế, tay tiêm thuốc chống vào hông.
Trẻ em phải có người giữ, trước khi tiêm nên đi đại tiểu tiện đề phòng trẻ sợ phóng uế trong khi tiêm.
4. THỰC HÀNH KỸ THUẬT
4.1. Tiêm vào đùi hoặc cánh tay
– Bộc lộ vùng tiêm: vén tay áo lên đến nách, kéo quần lên đến bẹn.
– Sát khuẩn vị trí tiêm bằng cồn 70 – 900.
– Tay trái vừa nắm đỡ tay bệnh nhân vừa kéo căng da nơi sắp tiêm.
– Tay phải cầm bơm tiêm đã lắp sẵn kim, để ngửa mũi vát lên trên, chọc kim tiêm chếch 60 – 900 so với mặt da. Trường hợp bệnh nhân là trẻ em hoặc người gầy thì không nên tiêm theo góc 900 vì dễ chạm vào xương.
– Đâm kim nhanh qua da vào cơ ngập 2/3 kim, tay trái buông khỏi da, xoay nhẹ pít tông ngược chiều kim đồng hồ, nếu thấy không có máu ra theo thì bơm thuốc từ từ vào cơ thể bệnh nhân, vừa bơm thuốc vừa theo dõi sắc mặt bệnh nhân.
– Khi bơm hết thuốc, tay trái dùng ngón cái kéo căng da và nhẹ nhàng rút kim nhanh. Kéo chệch da nơi tiêm để thuốc không trào ra theo mũi kim.
– Sát khuẩn lại vị trí tiêm bằng bông tẩm cồn.
4.2. Tiêm vào mông
Có 2 cách tiêm mông:
4.2.1. Cách tiêm mông một thì
– Bộc lộ vùng mông.
– Xác định đúng vị trí tiêm mông.
– Sát khuẩn vị trí tiêm bằng cồn iod trước, sau đó sát khuẩn lại bằng cồn 700.
– Điều dưỡng viên sát khuẩn tay bằng cồn 700.
– Tay trái: dùng ngón trỏ và ngón cái căng da nơi định tiêm.
– Tay phải: cầm bơm tiêm đã nắp sẵn kim tiêm, ngón út đỡ đốc kim; ngón cái, ngón nhẫn, ngón giữa rải đều trên thân bơm tiêm; ngón trỏ đỡ ruột bơm tiêm đâm thẳng góc vào mặt phẳng của da, ấn nhanh kim vào thật sâu, không được cắm ngập đốc kim, chừa lại 0,5 – 1cm. Nếu kim tiêm chạm vào xương thì phải rút ra một chút, sau đó tay trái buông khỏi mặt da, xoay nhẹ thử pít tông xem có máu ra theo không. Nếu không có máu thì từ từ bơm thuốc vào, vừa bơm vừa theo dõi sắc mặt của bệnh nhân.
– Khi bơm hết thuốc, tay trái lại chuyển lên căng da, tay phải nhẹ nhàng rút kim nhanh theo phương thẳng đứng.
– Sát khuẩn lại nơi tiêm bằng bông tẩm cồn.
4.2.2. Cách tiêm mông hai thì
– Thì 1:
+ Tay trái dùng ngón trỏ và ngón cái căng da nơi tiêm cho phẳng. Tay phải dùng ngón trỏ và ngón cái cầm chắc đốc kim tiêm (kim tiêm rời, chưa cắm vào bơm tiêm).
+ Còn 3 ngón khác của tay phải gập lại vỗ nhẹ vào mông mấy cái để đánh lạc hướng tập trung của bệnh nhân rồi đâm kim nhanh thẳng góc 900 vào đúng vị trí tiêm mông đã quy định, không cắm ngập sát đốc kim mà phải để chừa lại 0,5 – 1cm.
– Thì 2:
+ Lắp bơm tiêm đã có thuốc đã đuổi hết khí vào đốc kim. Hút thử bơm tiêm xem có máu không. Nếu không có máu theo ra thì bơm thuốc từ từ vào và theo dõi sát bệnh nhân. Nếu có máu vào bơm tiêm thì phải rút kim ra tiêm vào chỗ khác.
+ Khi hết thuốc, dùng ngón trỏ và ngón cái tay trái căng da nơi tiêm và rút kim thật nhanh theo phương thẳng đứng.
+ Sát khuẩn lại nơi tiêm bằng bông tẩm cồn.
Tai biến nào có thể xảy ra khi tiêm bắp
5. TAI BIẾN DO TIÊM BẮP THỊT, CÁCH XỬ TRÍ VÀ ĐỀ PHÒNG
5.1. Gãy kim, quằn kim
– Gãy kim: do bệnh nhân giãy giụa.
Đề phòng: giữ bệnh nhân tốt.
– Quằn kim: do sai lầm về kỹ thuật khi tiêm.
Đề phòng: không tiêm ngập đốc kim để nếu kim gãy rút kim ra được.
5.2. Đâm phải dây thần kinh hông to
Do không xác định đúng vị trí tiêm mông, tiêm sai vị trí, góc đâm kim xiên, không vuông góc với mặt da.
Đề phòng: xác định chính xác vị trí tiêm mông và góc tiêm đúng 900.
5.3. Gây tắc mạch
Do tiêm thuốc dạng dầu hoặc nhũ tương vào mạch máu.
Đề phòng: khi tiêm bao giờ cũng phải hút thử bơm tiêm xem có máu không, rồi mới được bơm thuốc.
5.4. Áp xe nhiễm khuẩn, vô khuẩn
– Áp xe nhiễm khuẩn: do không đảm bảo nguyên tắc vô khuẩn.
– Áp xe vô khuẩn: do thuốc không tan như tiêm quinin, hydro cortison và những thuốc dầu khó tan, gây áp xe tại chỗ.
+ Phát hiện: chỗ tiêm sưng nóng đỏ, đau.
+ Xử trí: chườm nóng, chích ổ áp xe.
5.5. Gây mảng mục
Do tiêm những chất gây hoại tử mô (thuốc chống chỉ định tiêm bắp thịt, ví dụ: calci clorua.
– Phát hiện: chỗ tiêm nóng, đỏ, đau; lúc đầu cứng, sau mềm nhũn giống ổ áp xe.
– Xử trí:
+ Khi phát hiện sớm, tiêm phong bế novocain.
+ Lúc đầu chườm nóng.
+ Khi có biểu hiện hoại tử: băng mỏng, giữ không bị nhiễm khuẩn thêm, có thể phải chích, rạch nếu ổ hoại tử lớn.
5.6. Sốc phản vệ
Sốc phản vệ do phản ứng của cơ thể đối với thuốc.
– Đề phòng: thử phản ứng thuốc trước khi tiêm.
– Phát hiện sớm, xử trí kịp thời khi sốc xuất hiện.
